УИХ-ын хаврын чуулган хаалтаа хийсэн өдөр "бөөндсөн” хуулиудын нэг нь Газрын тосны хууль юм. Хэлэлцүүлгийн явцад гурвантаа бүдэрч хууль санаачлагчид буцаж байсан ч, анхны өргөн барьсан нэг жилийн ойн дээрээ шахуу сая нэг батлагдсан нь, хаврын чуулганы хаалтын өдөр байсан юм. Түүнээс өмнө манай улсын газрын тосны салбар БНМАУ-ын хуулиар зохицуулагдаж байсан.

 

      Харин шинэ эрх зүйн орчинг батлах ёстой гэж ярьсаар бараг таван жил болсон гэхэд болно. Шинэчилсэн найруулга батлагдсанаар газрын тосны салбарын эрхзүйн орчин ойлгомжтой, тодорхой, өрсөлдөх чадвартай болсон гэж төсөл санаачлагч Засгийн газар тайлбарлаж буй. Харин уламжлалт бус газрын тос буюу занар, байгалийн хий, нүүрсний давхаргын метан хий, битум зэрэг ашигт малтмалтай холбоотой үйл ажиллагааг зохицуулах эрх зүйн орчинг шинээр бий болгосон нь энэ хуулийн гол шинэчлэл байлаа.

                                                                                                                                                                                                                                        

       Мөн хөрөнгө оруулагчдад хамаатай зохицуулалт нь нөөц ашигласны төлбөр авдаг, дараа нь зарддаа хасаад бүтээгдэхүүнээ хувааж авдаг дэлхийн нийтийн жишиг рүү орсонтой холбоотой. Гэхдээ Газрын тосны шинэчилсэн найруулгын төслийг дахин оруулж ирэхдээ хуульд зарим нэг өөрчлөлтийг хийсэн нь гишүүдийн эсэргүүцэлтэй тулгараад байсан. Тухайлбал, Монгол Улсад 17 компани 22 талбайд газрын тосны хайгуул, олборлолт хийж байгаа.

 

      Гэтэл үүнээс Хятадын төрийн өмчит "Петрочайна Дачин Тамсаг” компани нь Монгол Улсын газрын тосны нийт олборлолтын 85-90 хувийг эзэлдэг 19 дүгээр талбайгаас 1993 оны гэрээний дагуу ганцаараа Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрөө /рояалти/ "0” хувь буюу огт төлдөггүй. Хэрэв нийт газрын тосны 90 хувийн нөөцтэй 19-р талбайгаас нөөц авбал бидэнд багагүй орлого төвлөрөх боломж бүрдэнэ. Гэвч шинэ хуулинд рояалти төлөх боломжийн талаар тусгаагүй байгаа юм. Гэхдээ асуудал нээлттэй үлдсэн.

 

Тодруулбал яг энэ асуудлаар хоёр тал гэрээ хийж байгаа аж. Тус компанийн хувьд зардлаа нөхсөний дараа татвар төлнө гэнэ. Харин энэ хугацаа нь 4-5 жилийн дараа гэж салбарын сайд нь тайлбарлаж байв.

 

Мөн өөрийн оронд олборлож байгаа газрын тосыг газрын тос боловсруулах үйлдвэртээ ашиглана гэдэг зохицуулалт хийж өгсөн. Түүнчлэн бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр Монгол улсын Засгийн газарт ногдож байгаа газрын тосыг өөрсдөө шууд ашиглаж болно.

 

Хөрөнгө оруулагчдад ногдож байгаа газрын тосыг тэргүүн ээлжинд зах зээлийн үнээр худалдаж аваад ашиглах боломжтой болсон. Ингэснээр олон жил ярьсан газрын тос боловсруулах үйлдвэр түүхий эдээр хангагдана гээд дэвшил их. Мөн нөөц ашигласны төлбөрийн хувь нь газрын тосонд 15 хувь, уламжлалт газрын тосонд 10 хувиар нэмэгдэж байна.

Тусгай зөвшөөрлийн болон нөөц ашигласны төлбөрийн,

•  
•  
• 10 хувийг тухайн тусгай зөвшөөрлийн талбай хамаарах сум, дүүргийн
•  
• 20 хувийг аймаг, нийслэлийн
•  
• 70 хувийг улсын төсөвт тус тус төвлөрүүлнэ.

 

Газрын тосны хайгуулын болон бүтээн байгуулалтын зардлыг нөхөхөөс өмнө 50-иас доошгүй, нөхсөний дараа 60-иас доошгүй хувь байх нь.

 

Нөөц ашигласны төлбөрийн хувь, ашигт газрын тосны Засгийн газарт ногдох хувь, гэрээлэгч компаниуд газрын тосны ашиглалтын үед орон нутагтай байгуулах хамтын ажиллагааны гэрээнд заасны дагуу өөрт ногдох газрын тос, уламжлалт бус газрын тосны орлогоос орон нутаг хөгжүүлэх санд тодорхой орлого оруулдаг байхаар болж байгаа юм. 

---