Илтгэгч: МСЭ-ийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга , доктрант X. Батхишиг
Одоогоос 83 жилийн тэртээ буюу 1931.05.01-ний оройн 19 цагт тэр үеийн Засгийн газрын барилга, Ардын цэнгэлдэх хүрээлэн, "Ленин" клуб зэрэг газруудад байрлуулсан радио цагаан хоолойгоор монгол, орос, хятад хэлээр дуу хөгжим, утга бүхий илтгэл цацсан нь өргөн олон түмэнд зориулж хийсэн монголын анхны томоохон туршиц нэвтрүүлгийн нэг байлаа. Монгол Улс даяар радио өргөн нэвтрүүлэг албан ёсоор эхэлсэн өдөр гэж сэтгүүл зүй судлаачдын тогтоосон 1934.09.01-ний өдрөөс даруй 3 жил 4 сарын өмнө монголын ард түмэнд хүрсэн энэ нэвтрүүлэг өргөн олныг гайхшруулсан "агаарын сонсох мэдээ", "агаарын сонин" мөн байсан бөгөөд 1931 оноос Улаанбаатар хотод, 1934 оноос орон даяар радио өргөн нэвтрүүлэг явуулж эхэлсэн шинэ сэтгүүл зүй, шинэ соёлын гайхамшигийн содон жишээний нэгэн байлаа.
Өргөн олонд зориулсан анхны томоохон энэ туршиц нэвтрүүлгийг монгол, орос, хятад хэлээр явуулсан нь анхаарал татаж байна. Нэг талаас цаасан сонины хөгжлийг цаасгүй сонин болгож өөрчилсөн тэр үеийн техникийн дэвшил буюу үзэгдэх гэрлээс доош давтамж бүхий цахилгаан соронзон долгионыг модуляцлан дохиог утасгүй дамжуулах текнологийг анх удаа хэрэглэж дэлхийн сэтгүүл зүйн хөгжилд хөл нийлүүлсэн байна. Нөгөө талаар монгол, орос, хятад хэлээр нэвтрүүлэг бэлтгэж олон улсын түвшинд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй болсныг зарлан тунхаглаж, бас хөрш орнуудтай найрамдал хамтын ажиллагааны шинэ боломжийг нээсэн нь нийгэм, улс төр, сэтгүүл зүйн хөгжлийн бодлогод өнөө хүртэл залгамжлан ирсэн алсын хараатай бодлогын нэгэн илрэл байсныг өнөөдөр онцлоход таатай байна.
Монгол улсад орон даяар радио өргөн нэвтрүүлэг албан ёсоор эхлэсэн түүхт 80 жил энэ сард тохиож байна. Өргөн уудам нутагтаа дураар нүүж амьдардаг нүүдэлчин монгол хүний амьдралын хэв маягт гайхалтай тохирсон мэдээллийн хэрэгсэл бол үнэрээх радио юм. Энэ чанараа он жилүүдийн урсгал өнөө хэр алдаагүй.
Хэвлэлийн Хүрээлэнгийн судалгааны дүнгээс үзэхэд 2013 оны байдлаар Үндэсний хэмжээнд нэвтрүүлэг цацдаг радио 3, Улаанбаатар болон аймгийн төвүүдэд нэтрүүлэг цацдаг радио 4, Улаанбаатарын хэмжээнд нэвтрүүлэг цацдаг радио 24, орон нутгийн радио 54 ажиллаж байна.
Үндэсний хэмжээнд өргөн нэвтрүүлгийн шугамаар МҮОНР цацагдсан хэвээр байна. 2013 оноос Улаанбаатар хот болон аймгийн төвүүдэд шугамын радиогоор, 001зг1-ийн тавган антеннийг ашиглан орон даяар нэвтрүүлгээ цацдаг "Лавайн эгшиг", "Шинэ монгол" хэмээх хоёр радио үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлжээ. Улаанбаатар хотод нэвтрүүлгээ цацаж буй радио нэвтрүүлгийн долоо хоногийн дундаж цаг өмнөхтэй адил буюу 155 орчим байна.
2006 онд 63 байсан радио 2007-2011 онд 72-77 болж харьцангуй тогтвортой байсан бөгөөд 2013 онд 84 болж өссөн байна. Хамрах хүрээний хувьд нийт радиогийн 3 хувь нь үндэсний хэмжээнд, 4 хувь нь бүсийн хэмжээнд, 24 хувь нь Улаанбаатар хотод 53 хувь нь орон нутагт цацагдаж байна.
Радиогийн харъяалалын хувьд 2 хувь нь төрийн өмчийн, 19 хувь нь олон нийтийн, 54 хувь нь хувийн хэвшлийнх байна. Интернетээр сонсох боломжтой радио нэмэгдэж эдүгээ 13 болжээ.
Эндээс үзэхэд монголын радиогийн өнөөгийн хөгжил техникийн дэвшил, хамрах хүрээ, харъяаллын хувьд дэвшилттэй, өсөлттэй явж буй нь тодорхой байна. Ялангуяа харъяаллын хувьд хувийн хэвшил 50-иас дээш хувьд хүрч, хамрах хүрээ өргөжин орон нутагт түлхүү цацагдаж байгаа нь өргөн уудам нутагт тархан суурьшсан нүүдэлчин монголчуудын хувьд радио нь хамгийн түгээмэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болохыг давхар нотолж байна.
Сүүлийн жилүүдэд радиогийн тоо нэмэгдэж байгаа төдийгүй интернетээр сонсох боломж нэмэгдэж байгаа нь радиогийн давуу талыг харуулж байна.
Радио бол өөрөө хувьсан өөрчлөгдөх, зохицон нэгдэх боломжтой хэвлэл мэдээллийн онцгой төрөл юм. Монголчууд энэ байдлыг нь гярхай ажиглаж аль тэртээ 1930 онд "агаарын мэдээ байгуулах явдал болбоос маш чухал бөгөөд даруй гүйцэтгэвээс зохих ажил мөн" хэмээн ухаарч байсан учраас "агаарын сонин" хэмээн сонинтой адилтгаж байсан бол 1960-аад оны сүүлчээр монголд телевиз байгуулагдахад бас л түүнийг радиотой адилтгаж "зурагт радио" хэмээн нэрлэсэн билээ. Эдүгээ интернетээр сонсох боломжтой радио буй болж жилээс жилд өсөх хандлагатай байгаа нь дэлхийд тархан суурьшсан монголчууд, монгол хэлтэнд "интернет радио" гэсэн шинэ хандлага, хандалтыг бий болгож байна.
Энэ бүхнээр үзэхэд монголын радио нь өөрийн онцлог давуу талаа хадгалан, орчин үеийн техник технологийн дэвшлийг цаг алдалгүй ашиглан, нийтлэлийн бодлогоо төгөлдөржүүлж, хамрах хүрээгээ өргөжүүлэн ахиц дэвшилттэй хөгжиж байгаа нь тодорхой байна.
Одоо монголын радиогийн хилийн чандад хэрхэн түгж, хөрш орнууд, бүс нутгийн хүрээнд хэрхэн цацагдаж байгаа болон гадаад хамтын ажиллагааны талаар хэдэн санаа тэмдэглэн хэлье гэж бодож байна.
МҮОНР-гийн нийтлэл нэвтрүүлгийн бодлого Монгол Улсын Гадаад бодлогын үзэл баримтлалд тулгуурладаг. Тэр бодлогын хүрээнд "Монголын дуу хоолой" гадаад нэвтрүүлгийн алба ажилладаг бөгөөд тус алба өнөөдөр Монгол, Орос, Хятад, Англи, Япон хэлний таван редакцтайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байна. "Монголын дуу хоолой" гадаад нэвтрүүлгийн албанд Монголын нэртэй сэтгүүлч, орчуулагч, зохиолчид ажиллаж ирсэн. Өнөө ч энэ уламжлал тасраагүй хэвээр байна.
Эдүгээ "Монголын дуу хоолой" радио нь монгол, орос, хятад, япон, англи хэлээр өдөр бүр 30 минутын нэвтрүүлэг бэлтгэж Ази, Европ, Автралийн чиглэлд богино долгионоор цацаж байна. Мөн \ллллл/.уот.тп вэб сайтдаа нэврүүлгээ аудио болон текстийн хэлбэрээр тавьж байна.
Энэхүү илтгэлийн эхэнд онцолсон 1931 оны монголын радиогийн туршилтын нэвтрүүлэг нь монгол оронд оршин сууж байсан орос, хятад иргэдэд зориулсан орос, хятад хэлээр явуулсан нэвтрүүлэг бөгөөд энэ нь гадаад хэлний нэвтрүүлгийг дотооддоо эхэлсэн түүх байсан юм. Харин Хятад хэлээр нэвтүүлэг 1938 оноос тогтмолжсон, орос хэлээр явуулдаг нэвтрүүлэг 1944 оны хавраас, Казак хэлээр явуулдаг нэвтрүүлэг 1947 оноос долоо хоногт нэг удаа явах болсон юм. Тэр үеэс Монголы радио гадаад хэлний нэвтрүүлэг хариуцсан редактортай болсон билээ.
Монголын радиод орос, англи, хятад, казак, монгол хэлний нэвтрүүлгийн редакц бий болсон бөгөөд 1968.05.23-нд Сайд нарын Зөвлөлийн 169-р тогтоолоор энэхүү редакцийг "Гадаад хэлний нэвтрүүлгийн ерөнхий редакц" болгон өргөжүүлсэн юм.
Ийнхүү "Улаанбаатараас ярьж байна" нэвтрүүлгийг Пүрэв, Ням гарагт 21 цагаас тогтмол явуулах болсон юм. "Улаанбаатараас ярьж байна" нэвтрүүлэг Хөх хотын чиглэлд Монгол хэлээр, дараа нь Бээжингийн чиглэлд Хятад хэлээр, Үрэмчийн чиглэлд Казак хэлээр явуулж байна. Улмаар Монголын Радиогийн гадаад нэвтрүүлгийн нэр хүнд, үр нөлөө жил ирэх тусам нэмэгдэж, зарим жилд байнгын сонсогчдын тоо 5000-д хүрч байв. 1972 онд Ази Номхон далай орнуудын Радио өргөн нэвтрүүлгийн холбоо гишүүнээр элслээ.
1964 онд байгуулагдсан хятад хэлний редакц олон жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулсаар байгаа онцолж байна. Монгол Хятадын харилцаа хурцдаж байсан тухай үед Хятадын удирдагчдын бодлого үйл 'ажиллагааг илчлэн шүүмжлэх зорилгоор сөрөг нэвтрүүлгийн алба хэмээн байгуулагдаж байсан нь цаг үеийн тусгал юм. Монгол Хятад улсын харилцаа сайжирч ирсэн 80-аад оны дунд үеэс сөрөг нэвтрүүлгийн үүрэг зорилго өөрчлөгдөж, Монгол Улсынхаа хөгжил дэвшлийг Хятад, Зүүн өмнөд Азийн орнуудад сурталчлан таниулах зорилготой гадаад нэвтрүүлгийн нэгэн редакц болж төлөвшсөн юм. Хятадын хэлний редакц нь өнөөдөр Хятадын бүх муж хотуудаас гадна Тайвань, Гонконг, Малайз, Япон орны сонсогчдоос захидал хүлээж авдаг. Хятад хэлний редакц нь Бээжин, Хөх хотод өөрийн сонсогчдын клубтэй. Бээжин шуудангийн хайрцагтай. Жилд 300-400 захидал хүлээн авдаг бол сүүлийн жилүүдэд интернэтээр харилцдаг болсноос хойш сонсогчдын тоо улам нэмэгдэх хандлагатай байна.
"Монгол дуу хоолой" радио өнөөдөр дэлхийн 40 гаруй орноос хэдэн зуун захидал хүлээн авч байна. Тус радиогийн байнгын сонсгчид Японы Токио, Осака, Энэтхэгийн Дели, Хятадын Тянжин зэрэг хотуудад "Сонсогчдын клуб" байгуулан нэвтрүүлгийн тухай болон хамгийн их сонирхож буй сэдвийнхээ талаар байнга сонирхон асуухын зэрэгцээ, нутаг орныхоо шинэ сонин сайхнаас түлхүү мэдээлэх боллоо. Осака хотын "Сонсогчдын клуб" манай радиогийн метериалаар Монголын тухай хэд хэдэн удаа сэтгүүл гаргалаа. 2000 оноос эхлэн "Монголын дуу хоолой" радио Хятадын Олон Улсын Радио, ОХУ-ын "Оросын дуу хоолой" радио, Германы "Дойч Велле" радиотой нэвтрүүлэг солилцож, хамтарсан нэвтрүүлгүүд бэлтгэж байна.
Энэ бүхэн бол монгол, хятад сэтгүүл зүйн хөгжилд цаашид улам нягт хамтрахад радио маш чухал үүрэг гүйцэтгэх боломжтой хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл байсан, цаашид ч энэ шинж чанар үргэлжлэх боломжтой нь нотлогдож байна.
Сэтгүүл зүй бол мэдээ, мэдээллийн хил хязгааргүй урлаг. Тэр тусмаа "агаарын сонсох мэдээ" болсон радиогийн өөрийн нь өвөрмөц давуу тал, гадаад нэвтрүүлгийн онцлог, хамтын ажиллагааны уламжлалд оршин буй нөөц боломжийг дахин шинээр нээн ашиглабал бидний хамтын ажиллагаа бас нэгэн алхам урагшлах, шат ахих боломж хадгалагдсаар байгааг онцлон хэлэхийг хүсч байна.
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
