1911 оны арван­хоёр­дугаар сарын 29-нд Манж Чин улсаас салж, тусгаар тогтнолоо зарласан монголчууд VII Богд Жавзундамбыг хаан ширээнд залж Ар, Өвөрмонгол болон Хөхнуурын элэг нэгтнээ багтаасан нэгдсэн улс байгуулах тал дээр бо­гино хугацаанд багагүй амжилтад хүрсэн билээ. Гэвч тухайн үеийн олон улсын харилцаанд аливаа улсын тусгаар тогтнолыг бусад орнууд, юуны түрүүнд хөрш зэргэлдээ улсууд нь хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд л хүчин төгөлдөр болдог зарчим үйлчилж байлаа. Энэ зарчим Европын газрын зургийг өөрчилсөн 1648 оны Вестфалийн гэрээнээс эхтэй гэдэг.

 

 

Богд хаант Мон­голын Засгийн газар гадаад орнуудаар тус­гаар тогтнолоо хүлээн зөвшөөрүүлэх тал дээр маш их хүчин чармайлт гаргасан ч тодорхой үр дүнд хүрэлгүй хоёр жилийг үдсэн бай­даг. Ингээд, 1914 оны есдүгээр сарын 8-нд Хиагтад Орос, Хятад, Монголын гур­ван талт хэлэлцээ эхэлсэн ч талуудын санал зөрөлдөөнөөс үүдэн бүтэн есөн сар үргэлжлэн сая нэг гэ­рээ байгуулснаар өн­дөрлөсөн байдаг. Монголын тал нэгдсэн Монгол Улсыг хүлээн зөвшөөрүүлэх гэж зүтгэсэн ч хоёр хүчирхэг хөршийн тулгасан  гэрээгээр Өвөрмонгол Хятадын эзэмшилд шилжиж, Ар Монгол Оросын нөлөөллийн онцгой бүсэд багтах өөртөө засах автономит эрхтэй болсон билээ.

 

 

Ийнхүү одоогоос 100 жилийн тэртээ Хиагтын гэрээ гэгчээр мон­голчууд нэгэн дээ­вэр дор нэгдэн төр улсаа бадраах түү­хэн боломжоосоо тат­галзахад хүрсэн юм. Улмаар, генерал Сю Шү-жан 1919 оны ар­ван­нэгдүгээр сарын 22-нд Монголын ав­то­номит засгийн эр­хийг устгасныг зар­ласан Хятадын ерөн­хийлөгчийн зарлигийг уншиж сонсгосноор монголчууд хэврэг боловч тусгаар тогт­нолоо дахин алдахад хүрсэн байдаг.

Б.БАРС

Эх сурвалж: Зууны мэдээ