Буряад арадай хубсаhан бол буряад-монголшуудай ажахыдаа нийсэhэн, нүүдэл амидаралдаа зохиhон хубсаhан болоно. Дэгэл бол аятайхан үдэр тутмын хубсаhан гэжэ хэлэжэшье болоно. Нийтэ монголшуудай 400 түрэл бүрийн дэгэл, 20 түрэл бүрийн гутал, 10 түрэл бүрийн бүhэ байдаг гэж шудалаашад үзэдэг. Дэгэлэй хормойнь хүйтэн сагта гадуур ябаха, морио унахадаа хүнэй хүлыень дааруулдаггүй. Хаанащье хоноходоо дэгэлые хүнжэл, шэрдэг болгожо унтадаг.

Буряад хубсаhаые бол эмэгтэй хүн хэдэг юм. Уламжалта буряад хубсаhан эрэгтэй, эмэгтэй 2 янзын дэгэл гэжэ байдаг. Юрынхыдөө үбэлэй дэгэл, зунай тэрлиг гэжэ байдаг юм. Үбэлэй дэгэлэй доторые хонин, ямаан, унаганай арhаар хэжэ, гадна талые хилэн, торгон (баяр, еhололой дэгэл), далимбаа, сэмбэ (үдэр тутмын) гэхэ мэтэ бүдөөр оёдог юм. Үбэлэй сагта дэгэл дээгүүр хонин, хурган, ангай арhан хүрмэ үмдэдэг. Тэрэнээ гадна уйтан, хамсагүй хантууза, хантааз хоер нэрэтэй хубсаhан байдаг. Хабар, намар, зунай бороо, hальхитай сагта тэрлиг дээгүүр суба гэдэг хубсаhан үмдэдэг.

Дэгэл бол урда хормой, дотор хормой, ара тала, сээжэ, энгэр олон хэсэгhээ бүридэдэг юм. Эрэгтэйн дэгэлые хүхэ, хүрэн, ногоон, улаан үнгэтэй бүдөөр оёдог. Энгэр, туруун хоер дэгэлэй гоелто, шэмэглэл гэжэ болохо. Гэхэдээ хүйтэн сагта турууе доошонь буулгажа, хамсыгаа ута болгодог, юрын сагта дээшэнь hэхээд ябадаг. Туруунай нюур талыень арhаар хэдэг. Тэрэнэй нюур талыень нюдарга гэдэг.

Эрэгтэй болон басаганай дэгэлдэ гурван үнгэтэй энгэр оёжо хэдэг. Энгэртэй дэгэл бол хори буряад зон голдуу үмдэдэг. Энгэрэй гурван үнгэнь орон нютагай илгаатай байжашье болохо юм. Дэгэл дээгүүр заабол бүhэ бүhэлдэг. Бүhэе янза бүрийн бүдөөр хэдэг байгаа. Дэгэлэйн үбэр бол халааhан боложо, хүн үбэртэ янза бүрийн зүйл, өөрынгөө аяга хэжэ ябадаг юм. Аягые үбэртэ хэжэ ябадагынь элүүр ахы, арюун сэбэрые сахихада үндэhэн нүхэсэл болодог. Хүн хаанашье ябахадаа, ямаршье айлда ороходоо өөрынгөө аяганhаа унда уужа хоол эдидэг байhан.

Эмэгтэйн дэгэл (hамганай тэрлиг,уужа, басаганай тэрлиг гэхэ мэтэ) бол наhанай илгаатай байдаг. Эмэгтэй хүн хадамда гарахада, хүнэй hамган болоходо дэгэл, уужа хослуулан үмдэдэг. Хоер янзын хормойтой, хормойгүй уужа байдаг. Сээжэ, хормой хоерой хоорондо татааhан хэдэг. hамган дэгэлдэ ганса урда таладань татааhан байдаг. Татааhан бол хоер үнгөөр хэдэг. hамгадууд үдэр тутамда богино уужа, баяр наадан болоходо ута уужые үмдэдэг. Хадамда гараhан hамган бол эрэгтэйшүүдэй дунда заабол уужа, малгайтайгаа ябаха еhотой гэhэн заншал байдаг. Хормойгүй уужые гэртээ үмдэдэг байгаа. Ута уужые баhа морин уужа гэдэг. hамган дэгэлэй хамсынь хэдэн үетэй байдаг. Узуурынь сээжэтэеэ залгалдаха газартаа хуняаhатай байдаг. Тэрэнэй хоер хажуугаарынь утаhа оёhон булуубша байдаг. Булуубшын доодо тээ ондоо үнгын торгоор тохоног доошоо сарбууда хүрэтэр ошодог. Тохоногтоо турууе зүүдэг. Басаган дэгэл бол тохоноггүй, урда, хойноо татааhатай, энгэртэйгээр оёгдодог. Басаган хадамдаа гарахада уужа үмдэдэг. Хадамдаа гараагүй басаган уужые үмдэдэггүй.

Буряадууд бол зунай сагта тойробшо, үбэлэй сагта шэгэбшэ хоер янзын малгайе үмдэдэг. Зунай сагта малшад зон баhа юүдэн үмдэдэг. Үбэлэй шэгэбшэ болон зунай тойробшо малгайе булган, шэлүүhэн, халюун, үнэгэнэй арhаар хэдэг.

Эрэгтэй, эмэгтэй хүнэй гутал илгаагүй байдаг.