Байгаль-цаг уурын нөхцөл, шахаа, дарамт, хүндрэл нь хүн дүрст мичийг хэдэн сая жилийн туршид ухаажуулсаар байгаад бусад бүх амьтнаас ялгаруулаад, оюун ухаант хүн болгож чаджээ. Хүмүүс өсөж олшроод, тарж нүүдэллээд, манай дэлхийн гадаргууг арал, хойг, олтриг үлдээлгүй шахам эзэгнэн амьдрах болжээ. Тэгэхдээ бүр бүлэг бүлгээрээ салж, ондоосож, өөр өөр ард түмэн гэгдэж, өөр өөр хэл, соёлтой болж, өөр өөр эх түүхтэй өөр өөр үндэстнүүд болж хувирчээ. Өсөж олширсоор 200 гаруй бие даасан тусгаар улс болцгоожээ. Улсууд хоорондоо харилцахдаа дагаж мөрддөг хууль-эрхийн орчинтой ч болж, бас олон улсын харилцааг авч үздэг шүүхтэй, Нэгдсэн үндэстний байгууллагатай ч болсон байна.

 

Улс үндэстэн бүхэн олон улсын харилцаанд биеэ даасан нэгэн цогцолбор субъект болон оролцож өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, өвөрмөц нүүр царайтай, өөрийн гэсэн эх түүх, соёлтой, оноож онцолсон нутаг дэвсгэр, хил хязгаартай, өмнөө тавьсан зорилго, ашиг сонирхолтой байх болжээ. Хүн нэгбүр хүүхэд, хөгшид гэхгүйгээр аль нэгэн улс орны иргэд гэгдэж эрх эдэлж, үүрэг хүлээдэг. Улс орон бүр иргэдээ эх түүхээр нь ишилж, цэнэглэж, өөр өөрийн эх орончдоо тусгайлан бэлтгэж иржээ. Энэ уламжлал хэзээ ч, хаана ч ер тасалдаж, орхигдож байсангүй.

 

 

 

 

Өмнө өгүүлснээс улбаалан бодохул XXI зууны эхэн үеийн Монгол улсад байдал ямар байна вэ? 2001 оноос хойших баримт, материалаас үзвэл УИХ-ын гишүүд, засгийн газрын гишүүдийн 70-80 хувь нь Дэлхий дахины түүх болон Монголын түүхийг их, дээд сургуульд үзэж судлаагүй хүмүүс байв. Монголын төрийн түүхийг судалсан, Монголын төр ёсны уламжлалыг мэддэг, төрийн хар хайрцагны бодлогын талаар зохих хэмжээний мэдээлэл, төсөөлөлтэй гэх аваас тийм хүн хэд гуравхан байх ажээ. Монголын төр эн тэргүүнээ чухам юуг чухалчилж, түүнээ ямар ямар үзүүлэлт, хэмжүүрээр дэнсэлж, шалгаж байх ёстой болохыг хатуу тогтоож, сахиж, мөрдөж байхыг хуульчилсан нууц, харьцангуй нууц бичиг, баримт ч эдүгээ байдаггүй бололтой. Нийслэл, хот, аймгийн хурлын төлөөлөгчид, засаг дарга нарын хувьд ч гэсэн Монголын төр ёсны түүх, уламжлал, нутаг орны онцлогт тохирсон өвөрмөц бодлого, өөрийн гэх нүүр царай, заншил, зан үйлийн холбогдолтой үнэт зүйлсийн өвлөл, залгамжлалын сан хөмрөг алга шахуу байна. Бид чухам юу юугаараа бахархаж, алдаршиж, бусдад үнэлэгдэж, хүндлэгдэж явсан юм бэ? гэдгийгээ аймаг бүр, сум бүр мэддэг, одоо ч гэсэн тэр хэмжээ, чанараа хадгалдаг, тэр үнэт зүйлсээрээ их орлого, өндөр ашиг олдог байх ёстой. Бусдыг татдаг, дур хүслийг нь булаадаг, аялагчдын зорьж очдог нэг газар нутаг байх ёстой.

 

 

 

 

Өөрсдийгөө "хүн" гэдэг үгээр нэрлэж, өвөг Монгол хэлээр ярилцаж, нүүдэллэн аж төрж байсан язгуурын Монгол аймгууд яван нэгдэж томорсоор Хүннү улсыг байгуулжээ. Төв Азийн олон хэлний нүүдэлчдийг өөртөө татаж нэгтгэсээр Хүннү улс аажимдаа эзэнт гүрэн болж дэгжиж томорчээ. Энэ эзэнт гүрэн задарч хуваагдах үед мөн л Монгол угсааны аймгуудаар цөм хийсэн Сүмбэ гүрэн, хожуу нь Их Нирун буй болжээ. Өмнө этгээддээ орших Хятадын эзэнт улсуудтай сүр хүчээр эгнэж, чацуурч, эрх тэгш гэрээ хэлэлцээр хийж, төрийнхөө бүрэн эрх, тусгаар тогтнол, хэл, соёлоо хадгалж, хамгаалж явсан эртний баялаг түүх Монголчууд бидэнд ийнхүү бий юм.

Эртний түүхээ ядаж л өмнө өгүүлсэн хэмжээнд, нэмээд Түрэг, Уйгар, Киргизийн үе, Киданы үе, Их Монгол улсын үе гэсэн хэлхээ, холбоонд мэддэг байх нь улстөрчдийн үүрэг билээ. Хүннү гүрэн бол бидний сайн мэдэх ЗСБНХУ (СССР) шиг олон улс, олон үндэстний нэгдэл, холбоо байжээ. Иймд Хүннү гүрний бүрэлдэхүүнд байсан аль ямар ч нүүдэлчид бид хүннүчүүд гэж хэлэх эрхтэй юм. Монголчууд бол хүннүчүүд мөн. Гэхдээ хүннүчүүд бол зөвхөн монголчууд биш болно. Энэ байдлыг мэддэггүй манай нэгэн ерөнхийлөгч радио, телевизээр "Монголчууд бол хүннүчүүд мөн. Хүннүчүүд бол монголчууд мөн" хэмээн өндөр дуугаар тунхаглан зарлаж байлаа. Улсын Ерөнхийлөгч, ерөнхий сайдын зиндааны улстөрч хүн яалт ч үгүй, бүр заавал эх түүхээрээ "ишлэгдсэн" байх ёстой. Энэ шаардлагад нийцүүлж бие хүн өөрийгөө бэлдэх учиртай. Сонгогчид ч ийм шаардлага тавьж нэр дэвшиж буй хүнтэй харьцаж, асууж шалгааж байж саналаа өгөх ёстой.