Монголчууд мягмар, бямба гарагийг муу өдөр хэмээж, энэ өдөр аль нэгэн хүн хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлэхэд ихэд сэжиглэн араас нь буян номын ажил шамдуухан хийж сэтгэлээ ариусгасаар ирсэн.

Долоо хоногийн хоёр дахь өдөр Үүрийн цолмон од дэлхийд үзэгддэг учир "Улаан нүдэн гараг” хэмээн нэрлэдэг бөгөөд, гал махбодьтой тул лус тэнгэрийг аргадан тайвш­руулах учиртай өдөр байдаг аж.

Ийм л нэг гал махбодьтой "Улаан нүдэн гараг” буюу 2008 оны долоодугаар са­рын 1-ний мягмар гарагт Монголын түүхэнд хамгийн хар өдрийн нэгэн тохиож, таван сайхан залуугийн амь, амьдралыг халуун ту­галгаар шүршиж эгнэгт царцаасан, гунигт түүхийн зургаан жилийн ой өнөөдөр тохиож байна.

Урьд өмнө Монголын түүхэнд тохиолдож бай­гаа­гүй ард олныг турхирсан хийрхэл, хөөрч бачимдсан хүмүүсийн уур хилэн хэр­хэн бага шиг зэвсэгт мөр­гөлдөөн үүсгэж, эцэст нь таван за­луугийн амиар наад­саныг зургаан жилийн өндөрлөгөөс эргэн дурсвал энэ самууны ард ердөө л УИХ-ын сонгуульд ялагдсан хэдхэн нөхрийн өдөөн хатгалтаас үүдсэн гашуун үнэн байдаг.

2008 оны 6 сарын 30-нд УИХ-ын тав дахь удаагийн сонгууль орон даяар явагдаж МАХН 45 суудал, АН 28, бусад нам хүчнүүд дөрвөн суудал эзлэхээр урьд­чилсан дүн гарсан. Өөрсдийгөө УИХ-д гараад ирэх болов уу хэмээн ихэд горьдлого тээж явсан БНН, Иргэний эвслийн удирдлагад байсан Б.Жаргалсайхан, Ж.Батзандан, О.Магнай нар сонгуулийн дүнг хү­лээн зөвшөөрөхгүй, "Эрх ба­ригчид луй­вардлаа” хэ­мээн мэдэгдэж, сон­гуу­лийн урьдчилсан дүнг зар­ласан шөнөөс энд тэнд цуглан үгээ нийлүүлцгээж, аятай цагийг хүлээж байжээ.

Тэгээд маргааш нь буюу долоодугаар сарын 1-ний үдээс өмнө нийс­лэл Улаанбаатар хот, Сүхбаатарын талбайд дээрх улс төрийн хүчнүүд болон урт удаан хугацаанд улс төрд ноёлосон МАХН да­хин давуу санал авсанд дургүйцсэн иргэдийн цуг­лаан болж, "Ард түмний амьдрал ядуу байгаад МАХН буруутай, шударга бус сонгууль боллоо, МАХН-ыг газартай нь тэгшлэе” хэмээн цөс нь хөөрсөн олны жагсаал МАХН-ын цагаан байр тийш хөдөлцгөөсөн. Уурсаж хилэгнэсэн олны энэхүү жагсаалд 8000 гаруй хүн оролцсон гэх албан бус тоо байдаг.

Харин тэдний эсрэг 3000 гаруй цагдаа, хүчнийхэн хамгаалалтад гарч, онцгой байдал зарласан өдрүүдэд ажилласан түүхтэй.

Урьд өмнө Монголд гарч байгаагүй өргөн олныг хамарсан түйвээн, самуун өрнөсөн энэ өдрийн хамгийн эмгэнэлтэй нь цагдаа нарын суманд өртөж Энхбаатар, Мөнх-Эрдэнэ, Батсайхан, Ганбаатар, Дорж­сүрэн гэсэн 25-45 настай шижигнэсэн таван залуу алтан амиа алдсан хэрэг юм.
Долоодугаар сарын 1-ний үймээ­нийг өдөөгсөд өнөөдөр ч өчүүхэн арьсаа хамгаалан бултаж, нуугдаж яваа бол зарим нэг нь хурган дарга болж, үлдсэн нь хуулийн хамгаалалтад орчихоод хэнэг ч үгүй дээгүүр харсхийж яваа нь үнэн.

Монголын түүхэнд "Долоодугаар са­рын 1-ний үймээн” нэрээр эгнэгт бичигдсэн тэрхүү эмх замбараагүй явдлын үеэр дээрх таван иргэн амь насаа алдсан бол, Онцгой байдлын дөрөв, цагдаа, дотоодын цэргийн 393 албан хаагч, 155 иргэн бэртэж, 118 аж ахуйн нэгжид 11 тэрбум 300 орчим сая төгрөгийн эд хөрөнгийн хохирол учирсныг мөрдөн байцаалтын шатанд тог­тоосон.

Амь насаа алдсан таван иргэний ар гэр тус бүр нь хоёр сая ам.доллар төрөөс нэхэмжилсэн ч хо­хирогчдын ар гэрт 500 сая төгрөг хувааж олгоод л тэрхүү аллага замхарсан түүхтэй.
Тухайн үед МАХН-ын цагаан байр руу чулуу шидсэн 250 гаруй залуу хавтаст хэрэгт хавсрагдсан болж 2-3 жи­лийн ял эдэлсэн. Тэднийг одоо ч мөнөөх шоронд ял эдэлсэн гэх тодорхойлолт дагаж, дээрэмчин, то­нуул­чин, үймээн самуун дэгдээгч гэсэн хар гуншин намтар түүхэнд нь тод хараар бичээстэй л яваа.

Харин зургаан жилийн өмнөх энэ өдрийн үймээний ачаар МАХН л "Сохорсон биш завшив” гэгчээр зур­гаан давхар байраа одоогийн Тусгаар тогтнолын ордноор сольж, өнөөдөр дархан эрхтэй эзэд нь болж заларцгааж байгаа.

Гэмтэж бэртсэн онцгой болон цагдаа, дотоодын цэргийн албан хаагчдын эмчилгээний зардалд Зас­гийн газраас нийтдээ 10-аад сая төгрөгийн тус­ламж үзүүлсэн дүн мэдээ бий. Жагсаалд оролцож МАХН-ын цагаан байранд хадгалагдаж байсан вис­кинд мансуурч, хэргийн газраас холдож амжаагүй 900 гаруй иргэнийг барив­чилсан бөгөөд тэдний 200-д нь шүүхээс ямар нэг хэмжээгээр ял оноо­сон байдаг.

Сүүлд долоо­дугаар сарын 1-ний асууд­лаар байгуулагдсан УИХ-ын ажлын хэсгийн дүгнэлтэд "Үймээнд орол­цон баривчлагдсан 998 хүний 718 нь л сонгуульд саналаа өгсөн” гэсэн сүрхий тодорхойлолт ч бий.

Дээрх 998 хүний 91 нь дав­тан гэмт хэрэг үйлдсэн, 282 нь саа­туулагдах үедээ согтуу байсан нь тогтоогдсон гэдэг. Одоо ин­гээд зур­гаан жилийн дараа Монголд анх удаа өрнөсөн олон нийтийг хамарсан тэрхүү эмх замбараагүй явдал, эвдэн сүйтгэж тонон дээрэмдсэн самуун үйл явдлыг дүгнэн цэгнэж суу­хад үнэн хэрэг дээрээ тэр өдөр Ц.Элбэгдоржийн хэл­сэн шиг ард иргэд "Ард­чилсан намыг хам­гаал­сандаа” жагсаагүй юм.

Мөн хэн нэгний турхиралтаар тэнд цуг­лаагүй. Ерөнхийдөө ажил­гүй голдуу, ирээдүйдээ итгэлгүй, алдах, хамгаалах юмгүй хүмүүс ихэвчлэн цуглаж, өөрсдийнхөө үнэ цэнэ, иргэн хүний эдлэх ёстой байр сууриа төрөөс хүсэмжлэвч дүлий дүмбэ байдагт нь бухимдсан уур хорслоо л нэг өдөр ч бол­тугай сайтар гаргасан хэрэг юм.

Гэхдээ зургаан жилийн өмнөх энэ явдал ард олон уурсаж хилэгнэвэл юунд ч захирагдаж, дийл­дэшгүй хүч болдгийг эрх баригчид, тэрхүү үйл явдалд оролцоогүй бусад хү­мүүсийн зүрхэнд урссан цусны үнэр, шатаасан ба­рилгын балгасаар хэ­зээ ч мартахааргүй тамга­лан үлдээсэн билээ.

Таван сай­хан залуугийн халуун цус урсаж, МАХН-ын цагаан байр дүрэлзэн шатаж байх үед АН-ын дарга байгаад жилийн дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч болсон Ц.Элбэгдорж 2011 онд ард иргэдээсээ уучлалт гуйж "Манай улсад ийм эмгэнэлт үйл явдал дахин давтагдах ёсгүй” гэсэн юм.
Үнэхээр ч 2008 оны долоодугаар сарын 1-ний Улаан нүдэн, цуст мягмар гараг монголчуудад дахин тохиолдох ёсгүй. Цуст мягмар гарагийн тухай зургаан жилийн дараа харамсан дурсахад нэг иймэрхүү.


Д.Энхтүвшин






Эх сурвалж:

---