Чойбалсан хот /Хэрлэн сум/ нь түүхэнд Санбэйсийн хүрээний суурин дээр  1938 онд Баянтүмэн хот нэртэйгээр байгуулагдсан. Нийслэл Улаанбаатар хотоос 660 км  зайтай.

Тус сум 28,3 мянган га газар нутаг, 8,7 мянган өрхийн 37,9 мянган хүн амтай. Нийт 89,5 мянган толгой малтай. Хүн амын 60,2 хувь нь халх, 10,3 хувь нь буриад, 29,5 хувийг барга үзэмчин зэрэг бусад   ястнууд эзэлдэг.

Тус  суманд 70 гаруй байгууллага,400 гаруй аж ахуйн нэгж ажиллаж байна. Засаг захиргааны анхан шатны нэгж болох 10 багтай.  Нэг баг дундажаар 900-аад өрх,3800 гаруй иргэдтэй.

Манай хотын түүхэнд эх орон ард түмнийхээ төлөө гавъяат үйлсийг бүтээгчид тус хотын хөгжил цэцэглэлтийн төлөө хотын хөдөлмөрчдийн алдар нэрийг цуурайтуулсан сайчууд тус хотод зочилж байсан хүндэт зочид олон арав байсны дотор ЗХУ, БНМАУ-ын баатар, армийн  гегерал И.И.Федюницский, ЗХУ-ын сансрын нисгэгч В.В.Горбатко, В.А.Жанибеков, БНМАУ, ЗХУ-ын баатар сансрын нисгэгч, Батлан хамгаалахын сайд Ж.Гүррагчаа, Монгол улсын болон хөдөлмөрийн баатар, маршал Ю.Цэдэнбал, Чойбалсан хотын МАХН-ын хорооны дарга асан, 9-р багийн иргэн Д.Намхай, Монгол улсын урлагийн гаюъяат зүтгэлтэн В.Боролдой нарыг Чойбалсан хотын "Хүндэт иргэн”-ээр өргөмжилжээ.

Манай хотын иргэдээс төрөн гарсан БНМАУ-ын хөдөлмөрийн баатар, жолооч Т.Тангад, Н.Галсан, геологч Ж.Сүрэнхүү, төрийн шагналт токарчин Т.Ламжав, гавъяат уурхайчин Ц.Долгоржав, гавъяат барилгачин Авирмэд, хүний гавъяат эмч Ч.Орсоо, гавъяат багш Цэдэвсүрэн, Д.Бадарч, гавъяат жүжигчин Ч.Банзрагч, Д.Жамбал, С.Цэрэндаш, Ц.Дарьсүрэн, Д.Дондог, П.Түвдэндаржаа, Дугарсанжаа,  Т.Рина, урлагийн гавъяат зүтгэлтэн В.Боролдой, хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн М.Дамдинсүрэн, Чойбалсан хот Хэрлэн сумын Засаг даргаар  олон жил ажиллаж ялангуяа зах зээлд шилжих эхний үеийн эгзэгтэй үед чадамгай зохион байгуулж сумын ЗДТГ-ыг чадварлаг боловсон хүчнээр бэхжүүлэхэд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн Ц.Баттөмөр нарын алдар гавъяатай хүмүүс олон бий.

Тус сумын ард иргэд  "Хан-уул” овоог  жил бүр тахидаг.

Сумын хэмжээнд ЕБ-ын 12 сургуульд 10300 гаруй сурагч, 10 цэцэрлэгт 1838 хүүхэд суралцаж, хүмүүжиж байна. Тус  суманд Монгол мэдлэгийн их сургуулийн салбар, Шаталсан сургалттай техник технологийн сургууль, Багшийн колледж, Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрллийн сургуулиудад 900 гаруй оюутан сурагч суралцаж байна.

Хэрлэн сум Чойбалсан хот нь үйлдвэржсэн хүн ам олноор төвлөрсөн  томоохон хотуудын нэг юм.  Тус суманд махны үйлдвэрлэл, худалдааны "Дорнод” ХК, нүүрсний "Адуунчулуун” ХК, "Дорнод гурил” ХК, "Зүүн бүсийн эрчим хүчний систем”ХК, зүүн бүсийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах "Бүсийн оношлогоо эмчилгээний төв”, Нефьт хангамжийн газар, Нийтийн аж ахуй үйлчилгээний газар зэрэг томоохон үйлдвэр аж ахуйн нэгжүүд ажилладаг. Мөн гадаадын хөрөнгө оруулалтай даавууны болон акумляторын үйлдвэр ажиллаж байна.

Дэд бүтэц харьцангуй сайн хөгжсөн. ОХУ-тай холбосон төмөр замын Баянтүмэн тасаг, цагт 60 хүнд үйлчилэх чадалтай нисэх онгоцны буудалтай.

Мөн хөрш зэргэлдээ ОХУ-ын  Чита муж, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Хөлөнбуйр аймаг, Манжуур, Хайлаар, Рашаант хотуудтай найрамдалт хамтын ажиллагааг хөгжүүлэн  ажиллаж байна.

Хэрлэн сум нь ОХУ-тай төмөр замаар холбогдсон цаашдын үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаа жигдэрсэн үед  Зүүн бүсийн аймгуудын мах махан бүтээгдэхүүн, нүүрс экспортлох боломжтой.

Газар нутгийн хувьд бага учраас сумын ард иргэд мал аж ахуй эрхлэхэд хүндрэлтэй өөр сумын нутагт нутагладаг.

Хэрлэн суманд :

-          ажилгүйдэл, ядуурал их

-           шилжилт хөдөлгөөн ихэссэнтэй холбогдуулан хотын төвийн сургуулиудын хүүхдийн тоо ихсэж 3 ээлжээр хичээлэдэг

-          Үйлдвэр аж ахуйн нэгжүүд нийт хүчин чадлынхаа 12,0-40,0 гаруй хувийг ашигладаг

-           ажиллагаа зогсож, ажилгүй байгаа хивс, тоосго,хүнсний зэрэг үйлдвэр

-          Сургууль, цэцэрлэгүүдэд  ойрын жилүүдэд их засвар хийгдээгүй

-          Чойбалсан хотод ойрын жилүүдэд орон сууцны барилга баригдаагүй зэрэг бэрхшээлтэй талууд бий. Үүнийг ойрын хугацаанд шийдвэрлэх тулгамдсан асуудлууд байдаг.

URL: http://www.choibalsan.mn/index.php?newsid=684