Хөгшид, дээдсээ насны төгсгөлд зовоосон хүн гурван үеэрээ өөдөлдөггүй гэдэг. Хөгшдийн, ялангуяа эцгийн сүүлчийн буяныг хэрхэн үйлдэхээс үр хүүхдүүдийнх нь хувь заяа ихээхэн шалтгаалдаг ч гэдэг. Хууччуул огт юу ч мэдэхгүйдээ, эсвэл мухар сүсэгтэйдээ ийм зүйлийг үеэс үед ам дамжуулан сургаж ирээгүй, амьдралын үнэнийг, гурван цагийн хэлхээсийн мөн чанарыг , ачлах дээдлэх ухааныг нэвтэрхий танин мэдсэний үр дүн байсан буй за..

 

Монгол түмэндээ л нэгэн цагт эцэг нь болж явсан Ю.Цэдэнбал гэдэг хүнийг насны төгсгөлд нь бид даанчиг гомдоосон доо. Түүнийг идсэн уусан, тойрон хүрээлэгчтэй байсан, шоронд хатаа, дүүжил, түүнтэй ойртсон бүхэн баба.... Алгын чинээ алдааг нь уулын чинээ болгон дөвийлгөж, уулын чинээ гавьяаг нь чимхийн төдий болгон харлуулж байв. Ийм утгагүй солиотой хийрхэл 1990-ээд оны эхэнд харанхуйлан давалгаалж, түүний манлайд өнөөгийн Ерөнхийлөгч ч гүйж л явсан юмдаг.

 

Ю.Цэдэнбал насныхаа төгсгөлийг ганцаардал, цөхрөл, гуниг дунд өнгөрөөсөн. Өвчинд шаналан өдөр хоногоо өнгөрөөж байх мөчид нь насан туршдаа хоёргүй сэтгэлээр зүтгэсэн Монголынх нь төрийн өмнөөс манай хийрхэгчид хамаг гавьяа шагналыг нь яллан донгодож байгаад хурааж авсан, тэгэхэд Бал дарга юу ч хэлээгүй, чимээгүй л байсан. Хөрөнгө нь болох хэдэн мянгаар тоологдох ховор сайхан номын сан, бас хэдэн мөнгөн халбага сэрээний комыг нь хурааж авсан, гэвч тэр бүхэн бүгд нохойн замаар орсон. Хөрөнгө хураах комиссынхон тухайн үед хувийн дансанд нь байсан хэдхэн мянган төгрөгийг үзээд эхэндээ итгээгүй гэдэг. /Одоогийн дээдсүүдэд бол хэдэн тэрбумаар нь тоологдох хөрөнгө гадаад, дотоодын төрөл бүрийн банкуудад янз бүрийн хүмүүсийн нэр дээр хав дараастай байгаа./ Бал даргын номын санг орж үзсэнээ хүмүүс гайхан шогширдог байв. Бас түүнийг бие барахад, оршуулгын цэцэг нь салхинд хийсэж амжаагүй байхад ойр дотных нь хүнийг мөрдөн байцаалтад дуудаж байв.

 

Тэр цагийн Бал даргын "тансаглал” өнөөгийн манай дээдсүүдийн тансаглалын дэргэд ёстой хүүхэд нохойн зугаа төдий,

Тэр цагийн Бал даргын "тусгай хангамж” өнөөгийн манай дээдсүүдийн тусгай хангамжийн дэргэд ёстой хошин шог,
Бал даргын монгол түмнээ гэсэн нэгэн үзүүрт сэтгэл зүтгэл нь өнөөгийн манай дээдсүүдийн зүтгэлийн хажууд шавартай тогтоолыг тэнгис далайтай адилтгах мэт. Хоцрогдсон Хөдөө Аж Ахуйн орныг орчин үеийн боловсролын зах зухтай, Хөдөө Аж Ахуй-Аж үйлдвэрийн орон болгож, олон улсын тавцанд гаргаж ирсэн гавьяаг нь хэсэг хүн, бүлэглэл санаатай санаагүй мартаж болох ч Монгол түмний түүх мартахгүй ээ.

 

Тэр хэцүү харанхуй 1990 оны үед Аав маань Бал даргын маршлын очироо мөрөн дээрээ, баатрын алтан таван хошуугаа энгэр дээрээ залчихсан цагаан кительтэй зургийг жаазанд хийгээд бурхныхаа хажууд байнга залж, сэржим өргөнгөө, "Энэ хэдэн учраа мэдэхгүй дэггүй хүүхдүүд хэтэрч байна даа. Идсэн эрүү хувхайрдаг, идүүлсэн бут цэцэглэдэг жам бий дээ” хэмээн шогширдог байсансан. Идүүлсэн бут цэцэглэх цаг ирж байна даа.

Б.Номинчимэд

***
"Түүхийг хэчнээн үгүйсгэж, хэчнээн нуун даравч хэзээ нэгэн цагт үнэн нь илэрдэг билээ. Ард түмэн үнэн түүхээ эрэн хайдаг ч ёс бий. Хэн нэгэн хэзээ ч юм бэ худал зүйл бичиж нэг хэсэгтээ түмнийг төөрөгдүүлж болох ч, түүхийг хуурч чадахгүй. Би Цэдэнбал даргын тухай ярьмаар байна. Саяхны түүх шүү дээ. Хэсэг бүлэг этгээдүүд ардчилалыг хамгийн зөв, социализмыг хамгийн буруу зүйл гэж ойлгуулахын тулд хуучин цаг үеийн гол хүн Ю.Цэдэнбалыг элдвээр гүтгэн доромжилж, нэр төрийг нь арай л хэрцгийгээр "заазуурдсан". Бал даргын ойр хавьд нь түшиг болж явсан мань мэт тэдгээр гүтгэлгүүдийг сонсоод арайхийн тэсч, уур цухалдаа барагдаж, хий дэмий та нар мэдэхгүй байна гэхээс өөрийг хийж чадахгүй байлаа. Үнэнийг хэлсний төлөө ч адлагдаж байв. Гэвч өнөөдөр цаг өөр болжээ. Үнэн түүх өөрийгөө бүрэн цэвэршүүлж чаджээ. Ю.Цэдэнбалын цаг үе бол хөгжил дэвшилтийн, улс орны тусгаар тогтнолын баталгаажилтын гайхамшигт он жилүүд байсныг ард түмэн ойлгож, түүхэн зүтгэлтэндээ хүндэтгэлтэй ханддаг болжээ. Түүхийг хэр хэмжээгээр худлаа болгоно тэр хэмжээгээрээ хурдан цэвэршдэг юм байна. Түүх өршөөн хэлтрүүлдэг тухай би мэдэхгүй байна. Их сургуулийнхаа ширээнээс салж амжаагүй хэдэн залуу хүүхдүүд бодлынхоо чанад хүртэл бясалгаад, түүхийг зохиож, Цэдэнбалыг харлуулсан юм даанч юм мэдэхгүй залуу хүүхдүүддээ хөөрхийс гээд түүх өршөөдөг үгүйг өвгөн би хэлж мэдэхгүй л байна. Гэхдээ үйлийн үр гэж байдгийг л сайн мэдэх юм."
Лодонгийн ТҮДЭВ: МУ-ын Хөдөлмөрийн баатар, Ардын уран зохиолч, нэрт соён гэгээрүүлэгч

Tsedenbal Yumjaa https://www.facebook.com/NominchimedB/posts/918778674809170